Artykuł
Tak to się zaczęło...
Kańczuga to typowe miasto galicyjskie, z historią sięgającą XIV wieku. Czas nadania miastu praw dokonało się przypuszczalnie w latach 1349 – 1385, a więc już za Ottona Pileckiego mimo, iż w literaturze historycznej przyjmowano, że dokument lokacyjny miasta w 1523 roku był jego początkiem. Wynika z niego, że chodziło tu o powtórne nadanie dokumentu lokacyjnego, na skutek zaginięcia wcześniejszego, w czasie spalenia miasta przez Tatarów w 1348 roku. Kolejnymi właścicielami miasta były takie znaczące rody, jak: Pileccy, Odrowążowie, Kostkowie, Ostrogscy, Lubomirscy i Sanguszkowie. Miasto położone było na skrzyżowaniu traktów handlowych z Polski na Węgry i z zachodu na Ruś. Zapewniało mu to równomierny rozwój. Lata świetności i rozwoju Kańczugi przypadły na okres do 1498 r. Miasto posiadało wtedy 3000 mieszkańców. Wkrótce jednak przeżyło wiele dramatycznych wydarzeń. Najazd wołoski w 1498 r. oraz kilka najazdów tatarskich spowodowało jego upadek. Z centralnego skrzyżowania w środku grodu drogi rozchodzą się w cztery strony świata. Kańczuga jest najrozleglejszą gminą powiatu przeworskiego.
J.Motylewicz, Dzieje Kańczugi, Przemyśl 1984
Mapa katastralna Kańczugi z roku 1851
Budowa drogi wjazdowej do Kańczugi (lata 50. XX w.)
Kościół w Kańczudze - 1905 rok
Rynek w Kańczudze początek XX w.
Geneza nazwy miasta Kańczuga
Kontrowersyjna jest etymologia nazwy Kańczuga. Według Bruchera słowo kańczug wywodzi się od wyrazu tureckiego kamcze co oznacza: bicz. Natomiast według księdza Jana Kudły nazwa miasta pochodzi od tatarskiego słowa kolczuga. Była to druciana koszula, jakiej w XV wieku używało rycerstwo.
Ciekawostką jest również pochodzenie nawy rzeki Mleczki. Istnieją poglądy, że wywodzi się ona od białego koloru wody albo od młak, czyli mokradeł, które towarzyszyły rzece wzdłuż jej biegu. Istnieje też trzecia możliwość, którą wyjaśnia K. Wolski twierdząc, że każdą rzekę nazywają tutaj Mleczką z powodu znaczących ilości mielących młynów wodnych. Trudno jest dokładnie sprecyzować pochodzenie tej nazwy i wskazać najbardziej wiarygodną wersję.
Skąd się wziął herb miasta Kańczugi?
Miasto w pierwszych zapisach źródłowych figuruje jako miasto prywatne. Miasta tego typu nie posiadały swoich herbów tylko używały pieczęci miejskiej godła herbowego swojego dziedzica. Właściciele miasta zmieniali się, dlatego trudno ustalić pochodzenie herbu. Jednakże najwłaściwszym dla Kańczugi był herb książąt Ostrogskich, ponieważ Anna z Kostków Ostrogska była benefaktorką miasta. Książęta Ostrogscy używali podwójnego herbu: św. Jerzy na koniu przebijający smoka, jako ślad swego pochodzenia z rodu ruskich Rurykowiczów i drugi właściwy rodom litewsko-ruskim. Przedstawia on rogaciznę (koniec strzały) końcem ku górze, zawieszoną na części srebrnego dzwonu.
W dole znajduje się srebrny półksiężyc z różkami ku górze, w środku sześcioramienna gwiazda. Zdaniem H. Polaczkówny, herb Ostrogskich jest starym gmerkiem ruskim, który został upodobniony do kształtów heraldyki polskiej. Miasta bowiem otrzymywały nadwerężone godła dziedziców. Owe nadwerężenie polegało na zmianie jakiegoś elementu lub barwy w oryginalnym herbie.